دخمه (برج خاموشان)
دخمه، که به عنوان برج خاموشان معروف است، یک ساختار دایرهای است که توسط زرتشتیان برای دفن درگذشتگان ساخته شده است که جسد درگذشتگان در معرض پرندگان لاشخور قرار میگرفته است. پنج دخمه در استان یزد به جا مانده است. برج خاموشان چم (تفت، دهکده چم) ، برج خاموشان فیروزآباد (یزد) و برج خاموشان اردکان برخی دیگر از دخمههای در استان یزد هستند.
براساس عقاید باستانی زرتشتی، قسمتهای بدن مرده مانند ناخن یا موهای بریده شده ناپاک است. علاوهبراین، خلوص جسمی ارتباط نزدیکی با خلوص روح دارد و به محض اینکه روح از بدن جسمی خارج شد، آلوده میشود، بهگونهای که توسط شیاطین آلوده شده است. علاوهبراین، به گفته زرتشتیان، آتش، زمین، هوا و آب چهار عنصر مقدس هستند و باید از هرگونه ماده نجسی پاک نگه داشته شوند. برای جلوگیری از آلودگی زمین یا آتش، اجساد مردگان در بالای یک برج قرار میگیرند و در معرض آفتاب و پرندگان قرار میگیرند.
در مسیر این برج دو برج سنگی توخالی دایرهای وجود دارد که یکی از آنها جدیدتر از دیگری است. از آنجا که رسیدن به برج قدیمیتر دشوار بود، یک برج جدیدتر ساخته شد. برج قدیمی که به نام موسس هندی آن "مانکجی" نامگذاری شده است در سال 1235 هجری شمسی با قطر 15 متر ساخته شده است. در حالی که برج جدیدتر به نام "گلستان" در سال 1310 هجری شمسی با قطر 25 متر و ارتفاع 6 متر ساخته شده است. طبق روایتی که قدمت بیش از 3000 سال دارد، در وهله اول، آنها اجساد متوفی را با آب و «گومز» شسته و پس از آن، لباس و مکانی را که بدن در آن قرار میگیرد شستشو میدهند.
علاوهبراین، با وارد کردن سگ به محل حضور بدن مرده، آنها سعی میکردند شیاطین را به عقب برانند. این فرایند به "سگ دید" معروف شده است که به معنی نگاه سگ است و بخش اساسی مراسم تدفین زرتشتی را تشکیل میدهد. پس از آن اجساد بر روی برجها در سه دایره متحدالمرکز قرار میگرفتند. مردان در دایره بیرونی، زنان در وسط و کودکان در حلقهی درونیتر قرار داشتند. اجساد پس از آن باقی مانده، سپس جسد را با موم آغشته کرده و در گودال وسط برج قرار میدادند. در سنت زرتشتی ایران، برجها در بالای تپهها یا کوههای کم ارتفاع در مکانهای بیابانی و دور از مراکز جمعیت ساخته شدهاند. در اوایل قرن بیستم، زرتشتیان ایرانی به تدریج استفاده از آنها را به اتمام رساندند و شروع به دفن اجساد کردند. تصمیم به تغییر سیستم به سه دلیل شتاب گرفت: اولین مشکل با تأسیس دانشکده پزشکی دارالفنون بوجود آمد. از آنجا که اسلام تجزیه اجساد را نوعی از مثله کردن میداند، از این رو آن را منع کرده است. ثانیا، در حالی که برجها به دور از مراکز جمعیت ساخته شده بودند، رشد شهرها باعث شد تا برجها اکنون در محدوده شهرها قرار بگیرند. از سال 1970 میلادی قرار دادن اجساد در دخمهها ممنوع شد وسرانجام، بسیاری از زرتشتیان این سیستم را منسوخ کردند. برای جلوگیری از تماس مستقیم با زمین ، قبرها با سنگ پوشانده شده و با سیمان پوشیده میشوند. دخمه زرتشتیان در سال 2002 با شماره ثبت 6312 در آثار ملی ایران به ثبت رسید.