بیشتر مردم قشم را به خاطر تفریحات آبی و مراکز خریدش می‌شناسند، اما غار خربس یکی از جاذبه‌های کمتر شناخته شده و جذاب این جزیره است که ارزش بازدید دارد؛ حتی اگر پله‌های زیاد ورودی‌اش کمی شما را منصرف کند. این غار در ۱۱ کیلومتری جنوب قشم، نزدیک روستاهای خربس و رمچاه، در ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ متری یک صخره واقع شده است، یعنی معادل یک ساختمان ۷ تا ۱۰ طبقه.

در ابتدای مسیر، تابلویی شما را به سمت این غار هدایت می‌کند و اطلاعاتی درباره اهمیت تاریخی و ثبت ملی آن توسط میراث فرهنگی به شما می‌دهد. غار خربس بر پیشانی کوهی در دل ارتفاعات روستای خربس قرار دارد و به عنوان بخشی از زاگرس شناخته می‌شود، هرچند ارتفاع کمتری نسبت به رشته‌کوه‌های اصلی این منطقه دارد.

قدمت غار موضوعی است که نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد؛ برخی منابع به دوران مادها یعنی حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد نسبت می‌دهند، اما سازمان میراث فرهنگی آن را مربوط به دوره‌های ساسانیان و اشکانیان یعنی حدود ۱۵۰۰ سال پیش می‌داند. با وجود این اختلاف‌ها، غار خربس قدیمی‌ترین جاذبه تاریخی قشم به شمار می‌رود.

از نظر شکل‌گیری، این غار حفره‌ها و تونل‌های پیچیده‌ای در دل کوه دارد که بر اثر فروکش‌کردن آب دریا ایجاد شده‌اند. برخی معتقدند این حفره‌ها به خاطر گرداب‌ها یا تاثیر امواج دریا روی صخره‌ها و تخلیه ماسه‌ها شکل گرفته‌اند. وجود صدف‌های دریایی روی دیواره‌ها نشان می‌دهد که این منطقه زمانی زیر آب بوده و فروکش آب دریا باعث شده غار شکل بگیرد و به مرور توسط کنده‌کاری‌ها و فعالیت‌های انسانی، بزرگ‌تر و عمیق‌تر شود. اگر به تاریخ، طبیعت و رازهای زمین‌شناسی علاقه‌مندید، بازدید از غار خربس می‌تواند تجربه‌ای بی‌نظیر و متفاوت در سفر به قشم برای شما باشد.

غار خربس بر فراز کوهی مشرف به دریا قرار گرفته و ساختار فعلی آن نتیجه فرسایش تدریجی از سمت دریاست؛ حفره‌ها و سوراخ‌هایی که در دل سنگ ایجاد شده‌اند به مرور بزرگ‌تر شده‌اند و شبکه‌ای پیچیده و غارمانند شکل گرفته است. اما نکته مهم این است که این غار صرفاً محصول فرسایش طبیعی نیست و دخالت هنرمندان سنگ‌تراش نیز در تکمیل و بزرگ‌تر کردن این حفره‌ها نقش چشمگیری داشته است.

دیوارهای غار به دلیل نرمی جنس سنگ‌شان، هم تحت تأثیر فرسایش طبیعی بوده‌اند و هم شرایط را برای کنده‌کاری و نقش‌زدن آسان‌تر کرده‌اند. اگر دقت کنید، در سمت راست ورودی غار، علاوه بر مسیرها و دالان‌های طبیعی، می‌توانید رد پای تیشه‌کاری سنگ‌تراشان را ببینید؛ طرح‌هایی که با الهام از نقوش باستانی ساخته شده‌اند و تلاش شده تا اصالت پدیده زمین‌شناسی حفظ شود.

این غار دو طبقه است و در روبه‌روی آن دشت وسیعی به همراه قبرستان اسلامی قرار دارد. طبقه اول غار بخش طبیعی آن محسوب می‌شود که شامل یک دالان ورودی و سه حفره است. اما برای دیدن تالار اصلی و بخشی که بیشتر روایت‌ها و افسانه‌ها حول آن شکل گرفته، باید به طبقه دوم بروید. بازدید از این طبقه دوم تجربه‌ای منحصر به فرد است که تلفیقی از زیبایی‌های طبیعی و هنر دست بشر را به نمایش می‌گذارد و می‌تواند حس شگفتی و تحسین را در هر بازدیدکننده‌ای زنده کند.

طبقه دوم غار خربس که بخش اصلی و مرکزی آن به شمار می‌رود، شامل یک تالار بزرگ است که احتمالاً محلی برای اجتماع یا آیین‌های خورشیدپرستان بوده است. اطراف این تالار، راهروها و اتاق‌های کوچک متعددی قرار دارند که مانند آغوشی این فضای مرکزی را در بر گرفته و همه با یکدیگر مرتبط هستند. از بیرون غار، چندین دریچه کوچک به سمت دشت باز می‌شوند که نقش پنجره را ایفا کرده و روشنایی طبیعی را به داخل تالار و اتاق‌ها می‌رسانند.

ابعاد این اتاق‌ها حدود ۴ در ۵.۵ متر است و فضای تالار مرکزی تقریباً ۲۵ متر مربع وسعت دارد؛ یعنی به اندازه دو قالی ۱۲ متری که کنار هم پهن شده باشند. همچنین در این تالار دو طاقچه دیده می‌شود که احتمالاً برای قرار دادن چراغ یا جاچراغی استفاده می‌شده است.

غار خربس علاوه بر ارزش تاریخی و معماری، زیستگاه گونه‌های نادری از حیات‌وحش نیز هست. بر فراز ارتفاعات صخره‌ای آن، یک جفت عقاب ماهی‌گیر زندگی می‌کنند که حفاظت از آن‌ها بسیار حائز اهمیت است و دیدنشان از نزدیک امکان‌پذیر نیست. همچنین در زوایای تاریک و حفره‌های زیرین غار، خفاش‌های دم‌موشی زندگی می‌کنند که گونه‌ای کمیاب و در حال انقراض هستند و حفظ محیط زندگی آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.

غار خربس، که به غار خوربس یا محل تجمع خورشیدپرستان هم معروف است، در گذشته به عنوان معبد مهری یا جایگاه پرستش الهه میترا مورد استفاده بوده است. پس از روی آوردن مردم منطقه به آیین زرتشت، کاربرد غار تغییر کرده و به مکانی برای نگهداری استخوان‌های مردگان تبدیل شده که در زبان محلی به آن «استودان» گفته می‌شود. همچنین روایت‌هایی وجود دارد که غار خربس به عنوان پناهگاهی برای مردم بی‌دفاع در مقابل حملات دزدان دریایی به کار می‌رفته و شاید از همین‌جا آغاز داستان‌ها و افسانه‌های مرموز این غار باشد.

در حقیقت، حفره‌ها و اتاقک‌های موجود در غار خربس به منظور ذخیره آب، مواد غذایی و همچنین جاهایی برای پناه گرفتن ساخته شده بودند تا در زمان حمله، کودکان، زنان و سالمندان بتوانند در این فضاها در امان باشند و جوانان با خیال راحت‌تر به دفاع بپردازند. این فضای امن و مخفی شاید هنوز هم در گوشه‌وکنار غار، حکایت‌هایی از همدلی، همراهی و وفاداری را در دل خود حفظ کرده است.

با توجه به شرایط جغرافیایی و آب‌وهوای گرم و شرجی جزیره قشم، بهترین زمان برای سفر به این منطقه و بازدید از غار خربس، فصل‌های پاییز و زمستان است. چراکه بالا رفتن از پله‌های زیاد و گشت‌وگذار در این غار در هوای گرم و مرطوب تابستان می‌تواند بسیار دشوار و طاقت‌فرسا باشد و لذت بازدید را کاهش دهد. بنابراین، انتخاب فصول خنک‌تر به شما این امکان را می‌دهد که با انرژی و آرامش بیشتری از زیبایی‌های این اثر تاریخی و طبیعی بهره‌مند شوید.