در جنوب ایران و در دل جزایر قشم و هرمز، آثاری از دوران نخستین استعمار اروپایی در ایران برجای مانده که با نام قلعه پرتغالی‌ها شناخته می‌شود. این قلعه‌ها یادگار حضور نظامی پرتغال در منطقه هستند، زمانی که این کشور در صدر جنبش‌های استعماری جهان قرار داشت. پرتغالی‌ها از نخستین قدرت‌هایی بودند که به بهانه اکتشاف، به نقاط دوردست جهان سفر کردند و با بهره‌گیری از نیروی دریایی نیرومند خود، مناطق استراتژیک را تحت سلطه درآوردند. هدف آن‌ها، مانند سایر قدرت‌های استعماری اروپا، تسلط بر مسیرهای بازرگانی و منابع طبیعی بود.

جنوب ایران، به‌ویژه خلیج فارس و تنگه راهبردی هرمز، نیز از چشم این مهاجمان دور نماند. پرتغالی‌ها نزدیک به صد سال کنترل جزایر مهمی چون قشم و هرمز را در دست داشتند. اما با اوج‌گیری قدرت صفویان، این سلطه به چالش کشیده شد. امامقلی خان، سردار برجسته شاه عباس صفوی، با حمایت نیروی دریایی بریتانیا موفق شد پرتغالی‌ها را از این منطقه بیرون راند. در همین دوران، بندری که به نام گمبرون شناخته می‌شد، به افتخار شاه صفوی به بندرعباس تغییر نام داد.

از دوره حضور پرتغالی‌ها، سازه‌هایی برجای مانده که اکنون به عنوان قلعه‌های پرتغالی شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این بناها در جزیره هرمز قرار دارد. این قلعه که با نام «Fort of Our Lady of the Conception» شناخته می‌شود، با سنگ‌هایی به رنگ آبی ساخته شده تا در چشم‌انداز دریایی استتار شود. تضاد میان نمای بیرونی و درون قلعه که به رنگ سرخ خاک هرمز آغشته است، چهره‌ای خاص به آن بخشیده. درون قلعه، کلیسایی قرار دارد با شش ستون سنگی که اکنون به آب‌انبار تبدیل شده و هنوز آبی در آن ذخیره می‌شود. بقایای توپ‌های جنگی نیز در فضای قلعه دیده می‌شوند. لایه‌های زیرین قلعه اکنون در دل ماسه‌های سرخ مدفون شده‌اند، اما از طبقات بالایی، چشم‌انداز کاملی از جزیره و آب‌های خلیج فارس در برابر دید قرار دارد.

ساخت این دژ به فرمان آلفونسو آلبوکرک، دریانورد نامدار پرتغالی، در سال 1507 میلادی در منطقه‌ای به نام مورنا آغاز شد. دیوارهای آن تا ۱۴ متر ارتفاع دارند و طراحی آن به صورت چندضلعی نامنظم است. قطر دیوارها به بیش از سه متر می‌رسد و برج‌هایی به بلندی دوازده متر از سازه محافظت می‌کرده‌اند. درون قلعه، بخش‌های مختلفی از جمله انبار اسلحه، آب‌انبار بزرگ، خوابگاه‌های سربازان با سقف‌های هلالی، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار وجود دارد. در نهایت، در دوران شاه عباس بزرگ، این قلعه به دست امامقلی خان فتح شد و نقطه پایانی بر دوره سلطه پرتغال در جنوب ایران گذاشت.