خواجه نصیرالدین طوسی ملقب به استاد البشر، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان ایرانی جهان اسلام و از بزرگ‌ترین فقهای مذهب تشیع در سده هفتم هجری است. دانشمندی همه‌چیزدان که نبوغ فکری و عملی او همواره مورد توجه جهانیان قرار داشته و تاثیرات بسیاری بر جهان علمی پس از خود گذاشته است. خواجه نصیر را مبتکر روش فلسفی در کلام شیعه، بزرگ‌ترین‌ نماینده‌ حکمت‌ و ریاضی‌ و اخلاق در قرن هفتم و برخی پیوند دهنده علم، سیاست، دین و اخلاق معرفی می‌کنند. این ادیب،‌ فیلسوف، ‌منجم و ریاضی‌دان بزرگ، در زمان حمله هلاکوخان مغول به ایران، ناجی این سرزمین شد و با تدبیر مثال‌زدنی خود،‌ از تخریب و خونریزی بیشتر توسط مغولان جلوگیری کرد. رصدخانه مراغه یکی از مهم‌ترین آثار ملی ایران که امروزه مورد توجه سازمان جهانی یونسکو نیز قرار گرفته، به همت و تدبیر و دانش خواجه نصیر بنا شده است. در این نوشتار بر زندگی،‌ مهم‌ترین آثار و خدمات ارزنده این اندیشمند برجسته،‌ مروری کوتاه خواهیم داشت.

خواجه نظام الملک مرد بزرگ علم و ادب و سیاست ایران در سال های 465 تا 485 هجری قمری است. مقبره این الم در کنار چند تن از شاهان سلجوقی قرار گرفته. گفته می شود که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شده و پس از آن ملکشاه نیز در همان مکان دفن شده. سنگ قبر خواجه که سنگ مرمر بسیار زیبایی است نصب شده که در اطراف آن کتیبه ای از آیته الکرسی نگاشته شده است. دوازده قبر که در این آرامگاه وجود دارند : خواجه نظام الملک حسن بن علی بن اسحاق طوسی ( خواجه نظام الملک طوسی) ، بهاء الملک عبد الرحیم بن حسن بن علی بن اسحاق طوسی (فرزند خواجه نظام الملک)، موید الملک عیبد الله بن نظام الملک (فرزند خواجه) ، حسن بن اسحاق بن عثمان بن نظام الملک ( از نوادگان خواجه نظام الملک) ، ملکشاه ابوالفتح حسن بن آلب ارسلان محمد (فرزند آلب ارسلان و جانشین وی) ، ترکان خاتون ( همسر ملکشاه سلجوقی) ، رکن الدین ابو المظفر برکیارق ( فرزند ملکشاه)، سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی( فرزند ملکشاه)، سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه ( فرزند ملکشاه)،سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه( از نوادگان ملک شاه)، جمال الدین حسین بن صفی الدین محمد ( از شاهزادگان صفوی)، جمال الدین بن محمد بن صفی الدین محمد و میرزا محمد معینا( از شاعران عهد صفوی) در آنجا مدفون هستند. خواجه را در کتابهای تاریخی با هفت لقب :وزیر کبیر، خواجه بزرگ،تاج الحضرتین،قوم الدین، نظام الملک و رضی المومنین یاد کرده اند. خواجه نظام الملک طوسی نیرومندترین وزیر در سلسله سلجوقی بود که این سلسه در زمان وی به اوج قدرت رسیده بود. او بیست و نه سال در صدر صدارت بود که در آغاز از دیوانسالاران و پس از آن وزیر آلب ارسلان و همچنین آموزگار ولیعهد خردسالش ملکشاه شد و 29 سال در این جایگاه بود. خواجه علاوه بر حل مشکلات اجتماعی و مملکتی به ایجاد مدارس نیز می پرداخته که در تاریخ به این مدارس، مدارس نظامیه معروف هستند و همچنین خواجه نگارش کتاب سیر الملوک یا سیاست نامه و پردازش تقویم جلالی با همکاری دانشمندان را نیز انجام داده بود.

آلب ارسلان منطقه ی طوس را به خواجه نظام الملک بخشید که وی نیز در آبادانی این بخش ایران کوشش بسیار نمود تا آنجایی به آبادی بسیار رسید که حتی باغ های این منطقه گردشگاه ملکشاه و همسرش شد. در واپسین سال های سلطنت ملکشاه میان وی و خواجه اختلافاتی در گرفت که به برکناری خواجه منجرب شد. خواجه در رمضان 548 هجری قمری با اردوی شاهی از اصفهان به سمت بغداد می رفت که در نزدیکی صحنه در کرمانشاه به قتل رسید و بیست روز بعد از مرگ خواجه ملکشاه نیز به طرز مشکوکی در گذشت.