مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه اصفهان هم معروف است، یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری بازمی‌گردد. این مسجد در سال ۱۵۶ هجری قمری/۷۷۷ میلادی ساخته شد؛ مسجدی که کوچک و متناسب با جمعیت شهر اصفهان ساخته شده‌بود و باعث رشد شهرنشینی اصفهان شد

مسجد عتیق که به مسجد جامع اصفهان، مسجد جمعه و مسجد عباسی معروف است یکی از بناهای تاریخی مربوط یه قرن دوم هجری قمری است. به فرمان خلیفه معتصم عباسی ، مسجد پیشین تخریب و بنایی ستون دار به همراه سقفی چوبی ساخته شد که هم اکنون قسمتی از ستون ها و دیوار های آن باقی مانده. مسجد کوچک و متناسب با جمعیت اصفهان ساخته شده بود و در دوران سلجوقیان تغییرات عمده ای کرده و معماری آن از الگوی (مسجد عربی) فاصله گرفت و با ساخت چهار دیوار در ضلع های شمالی ، جنوبی،شرقی و غربی سبکی جدید را پدید آورد که به مسجد ایرانی معروف شد. در سال 515 هجری قمری این مسجد توسط اسماعیلیان به آتش کشیده شد که در دوران های بعدی ترمیم شده در سده های بعد و در عصرهای ایلخانی، مظفری،تیموری، صفوی و قاجار این مسجد تغییرات مهمی داشته.

مسجد جامع ابتدا از خشت خام ساخته شده بود اما به خاطر پایداری آجر در بازسازی از آجر استفاده شده. طاق های چشمه ای، ایوان های چهار گانه، سردرها، جرزهای آجری و تزئینات متفاوتی که متناسب با معماری هر دوره تاریخ ایران و در سبک های خراسانی(عربی) و رازی در این مسجد به کار برده شده. ضلع شمالی مسجد ایوان درویش ، مدرسه مظفری، گنبد تاج الملک(گنبد خاکی) ، چهلستون ، شبستان و کتیبه های مختلفی که از دوران سلجوقی و صفوی به جا مانده تشکیل شده است. این کتیبه ها با استفاده از گچ و آجر ساخته شده اندو با خط هایی مانند : بنایی، ثلث، کوفی و نستعلیق و آیاتی از قرآن تزئین شده اند. ضلع جنوبی مسجد ضلعی است که ساختمان اصلی بنا در آن به سبک عربی ساخته شده بود. در دوران نظام الملک با تخریب شبستان ، گنبدی به صورت دو پوسته ساخته شد که باعث می شد ترک بندی ها پوشیده بمانند و گنبد بزرگ تر نشان داده شود. در دوران آل مظفر و آق قویونلو و صفوی کتیبه هایی به این قسمت اضافه شد و بنای ضلع جنوبی کمی تغییر پیدا کرد. کتیبه شاه طهماسب مبنی بر بخشش مالیات و توبه او ، کتیبه شاه اسماعیل برای صدور حواله به افراد اصفهان ، کتیبه سنگ فرش و کتیبه ی آب مباح مسجد از آثار این ضلع هستند. ضلع غربی از شبستان زمستانی، مسجد مصلی، مسجد و محراب الجایتو ، کتیبه های شاهان صفوی و محمد امین اصفهانی ساخته شده.

قسمتی از دیوار این ضلع باقی مانده دیوار خشتی ساخته شده در قرن هشتم هجری قمری است. الجاتیو(هشتمین پادشاه سلسله ایلخانیان)،محمد بن بایسنقرتیموری(یکی از پادشاهان تیموری بوده)، شاه سلطان حسین صفوی(آخرین پادشاه صفوی) از جمله افرادی بودند که باعث تغییراتی در این قسمت شدند.تازه ترین قسمت مسجد ، ضلع شرقی آن است که متعلق به دوران سلجوقیان است . این قسمت به مرور زمان تخریب شد و در دوران شاه سلیمان صفوی(هشتمین پادشاه صفوی) دوباره ساخته شد. کتیبه هایی از دوران هوتیکان( دودمان شاهنشاهی از قبیله غلجای قندهار بودند که وارث حکومت صفوی شدند) ، آل مظفر(سلسه ای از خاندان های خراسان بودند که در قرن هشتم هجری قمری بر بیشتر جنوب ایران و گاه بر تمام ایران بزرگ بجز خراسان حکومت میکردند و پایتخت آن ها یزد، شیرازو کرمان بوده) و شاه طهماسب صفوی(دومین پادشاه سلسه صفوی) نیز در این قسمت باقی مانده است.