کلیسا وانک (کلیسای نجات دهنده مقدس)
کلیسای وانک یا کلیسای نجاتدهنده مقدس (به ارمنی Սուրբ Ամենափրկիչ Վանք تلفظ: آمنا پرکیچ)، نام کلیسایی است در محله جلفا (اصفهان)، که از نام کلیسای «سورپ آمنا پرکیچ وانک» جوغا در نخجوان گرفته شدهاست. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیهای اصفهان میباشد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شدهاست. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.
نام این کلیسا از نام کلیسایی در سورپ آمنا پرکیچ وانک در جوغا در نخجوان ارمنستان گرفته شده و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده. این کلیسا در چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظر میانی، کوچه کلیسا وانک واقع شده. ارامنه ی ساکن اصفهان بعد از استقرار در جلفای اصفهان تصمیم به ایجاد تاسیسات اجتماعی و مذهبی برای خود برآمدند که با سرمایه خود و یاری مردم این کلیسا بنا نهاده شد. همزمان با ساختن کلیسا وانک کلیسای کوچکی در بخش غربی آن ساخته شد این کلیسا به مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون قرار می گرفته . پس از اتمام بنای کلیسا کتیبه ای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب گردید که حاوی تاریخ آغاز و پایان ساخت کلیسا است و همچنین نوشته شده (کلیسا ی وانک در سال 1650 میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی فیلیپوس و پیشوائی خلیفه داوید و به یاری مردم خیر جلفا شد و در سال 1664 میلادی به پایان رسید.
ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می شود نصیب آنهایی که درقید حیاتند یا در گذشته اند شود). مساحت بنا 8731 متر مربع است که 3857 مترمربع آن ساختمان و بقیه فضای سبز . باغ وانک است. در بالای در ورودی برج ناقوس در سه طبقه بنا شده که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن300 کیلوگرم قرار دارد. در چهار سمت برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده که قطر هر صفحه 104 سانتی متر است. در سمت راست در ورودی کلیسا کتیبه ای به ابعاد 40*53 سانتی متر با سنگ مرمر نصب شده که در آن نوشته شده ( این برج(برج ناقوس) و ساعت آن را ماردیروس گرگ هوردانانیان در سال 1931 میلادی به یاد بود برادر مرحومش که در سال 1924 میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است). کلیسا وانک بر خلاف کلیساهای قدیمی ارامنه که بیشتر با سنگ ساخته شده اند با خشت خام بنا گردیده . دیوار بیرونی آن با آجر و دیوار درونی با اندوه گچ که بر روی آن نقاشی و تزئین شده پوشانده شده اند. کلیسا دارای دو گنبد است که گنبد کوچکتر بر روی محل استقرار عامه مردم و گنبد بزرگتر بر روی قسمت محراب کلیسا ساخته شده. ارتفاع دیوارها از سطح حیاط تا بام طبقه دوم 75/11 متر است. گنبد کلیساهای قدیمی ارمنی مخروطی شکل است در صورتی که گنبد کلیسا وانک شبیه مساجد ایرانی در عصر صفوی است. در بام کلیسا در قسمت فوقانی درب ورودی حدفاصل دیوار غربی و حاشیه گنبد کوچک کلیسا محوطه ای مربع شکل برج ناقوس کوچکی که دومین برج ناقوس کلیسا هست واقع شده. در داخل بنای کلیسا تمامی دیوارها ، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسا با رنگ روغن نقاشی و تزئین شده است. بیشتر دیوارنگارهای کلیسا مضامینی از انجیل دارد و تصاویری از بدو تولد تا عروج حضرت مسیح بر آن نقش بسته، بر روی بخشی از دیواره روز رستاخیر ،داوری رستاخیز و بهشت و دوزخ دیده می شود. این کلیسا از حیث طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصر به فرد است. در گذشته کارهای اداری و قضایی ارمنی های جلفا در این مکان صورت می گرفته که شامل تنظیم قباله ازدواج و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می شده که هم اکنون نیز ادامه دارد. در قسمت شرقی بنا رو به روی موزه محل اسکان اسقف یا خلیفه وقت ساخته شده دارای دو طبقه است که طبقه اول آن وسایل و مایحتاج دیر در آن است و طبقه دوم محل سکونت اسقف است. در قسمت غربی بنا ساختمانی قرار دارد که به موزه ی وانک شهرت پیدا کرده و در آن مجموعه ای از هفتصد و ده جلد کتاب خطی است که نزدیک به دویست جلد آن تورات، انجیل و کتب مقدس است که به زبان ارمنی بر روی پوست و کاغذ نوشته شده اند.
تابلوهای گچ بری و نقاشی مجموعه ای ارزنده از آثار هنری نقاشان اروپایی و ارمنی ، تابلو هایی که بر روی کرباس ، پوست،چرم، فلز و شیشه کشیده شده اند. آثار فلزی، منسوجات و ماشین چاپ و...... در آن وجود دارد. معروف ترین اثری که در موزه نگهداری می شود تار مویی است که متعلق به دختری 18 ساله است که واهرام هاکوپیان در سال 1974 میلادی جمله ای از کتاب تورات را به زبان ارمنی و با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته و جمله با میکروسکوپ قابل رویت است.