موزه مردم‌شناسی اردبیل در حمام آقانقی یا حمام ظهیرالاسلام واقع شده است و یکی از آثار ملی ایران و از جاذبه‌های دیدنی این شهر به شمار می‌رود. این حمام تاریخی که به دوره پیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری بازمی‌گردد، توسط ظهیرالاسلام در دوران حکومت ایلخانیان ساخته شده و در طول دو قرن پس از آن، بخش‌هایی به آن افزوده شده است. در دوران قاجار، این بنا توسط آقانقی موتمن‌الرعایا خریداری و مرمت شده است.

در این موزه، بازدیدکنندگان می‌توانند مجسمه‌هایی با پوشش محلی مردم اردبیل را مشاهده کنند و همچنین مجموعه‌ای از آثار، دست‌نوشته‌ها و اشیاء مرتبط با تاریخ، فرهنگ و هویت منطقه را ببینند. موزه مردم‌شناسی اردبیل فرصتی منحصربه‌فرد برای آشنایی با آداب و رسوم، سبک زندگی، لباس‌ها و خوراک مردم این خطه است و همچنین آیین‌های خاص این منطقه را معرفی می‌کند. بازدید از این مکان معمولاً بین یک تا دو ساعت زمان می‌برد و در میدان عالی‌قاپو، ابتدای خیابان سعدی واقع شده است.

در قلب اردبیل بنایی تاریخی قرار دارد که پیش‌تر کاربری حمام عمومی داشته و امروزه با تغییر کاربری به موزه مردم‌شناسی، بازتابی از تاریخ، فرهنگ و زندگی مردمان این منطقه شده است. این حمام در دوره ایلخانی و به دست فردی به نام ظهیرالاسلام ساخته شده و در طول سال‌ها دستخوش تغییراتی گوناگون بوده است. پس از گذشت حدود دو قرن، بخش‌هایی به این سازه افزوده شد و در دوره قاجار، فردی به نام آقانقی مؤتمن‌الرعایا آن را خریداری و روند بازسازی آن را آغاز کرد. به همین دلیل، این بنای تاریخی با نام هر دو شخصیت شناخته می‌شود.

در دوره پهلوی نیز این بنا همچنان به‌عنوان حمام عمومی مورد استفاده قرار داشت و تا پایان دهه ۱۳۴۰ شمسی، محلی برای استحمام مردم شهر بود. اما با احداث خیابان جدید، بخش زنانه آن تخریب شد و مدتی بلا استفاده باقی ماند تا اینکه در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت گردید. پس از آن، با افزودن مجسمه‌هایی مومی، این مکان به فضایی برای نمایش سبک زندگی، آیین‌ها، پوشش و آداب مردم اردبیل تبدیل شد. همچنین در کنار پوشش‌های محلی، برخی آثار و نسخ تاریخی نیز در این مجموعه گردآوری شده‌اند. سرانجام در دهه ۱۳۸۰ این بنا به‌طور رسمی به موزه مردم‌شناسی اردبیل تبدیل شد و تاکنون در برابر حوادث طبیعی یا انسانی حفظ شده و همچنان مورد توجه بازدیدکنندگان قرار دارد.

این حمام تاریخی از سه بخش اصلی تشکیل شده که شامل سربینه، گرم‌خانه و چال‌حوض می‌شود. بخش میانی سربینه ساختاری مربعی دارد و طاقی بلند و باشکوه آن را پوشانده است. سکوهایی که در این قسمت دیده می‌شوند از دوره پهلوی به جا مانده‌اند. دیوارها و سقف‌های این فضا با نقوشی از گیاهان و تصاویر متنوع مزین شده و حال‌وهوای باشکوهی به محیط بخشیده‌اند. در میانه سربینه، حوضی هشت‌ضلعی با جوی‌هایی که تا سکوها امتداد دارند، قرار گرفته است؛ به‌گونه‌ای که افراد پس از شست‌وشوی پا، مستقیماً می‌توانستند بر روی سکوها قرار گیرند.

در بخش ورودی، بازدیدکنندگان ابتدا وارد فضای رختکن می‌شوند که در نهایت به حوض هشت‌ضلعی سنگی می‌رسد. این حوض، چهار بازو دارد و در زیر گنبدی بلند واقع شده که با کاشی‌کاری‌های چشمگیر آبی‌رنگ تزئین شده است. در همین قسمت، آیین‌های استحمام سنتی با استفاده از مجسمه‌های مومی بازسازی شده‌اند؛ مجسمه‌هایی با لباس‌های محلی که نمایانگر سبک زندگی نسل‌های گذشته در اردبیل هستند.

این مجموعه، تلفیقی است از تاریخ معماری، فرهنگ عامه و زندگی روزمره مردمان منطقه که در قالب یک موزه زنده، تجربه‌ای ارزشمند از گذشته را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.