نام اردبیل ریشه در زبان اوستایی دارد و شکل کهن آن در متون باستانی به صورت «ارتاویل» یا «ارتاویلا» آمده است. در زبان اوستایی، واژه «ارتا» به معنای مقدس، راست و پاک بوده و بخش «ویل» یا «ویلا» نیز به معنای شهر یا مکان است. به این ترتیب، ترکیب این دو واژه به معنای شهر مقدس یا شهر پاک و راستین تعبیر می‌شود. در طول زمان و با دگرگونی‌های زبانی از دوره اوستایی به پهلوی و سپس به فارسی، این نام به صورت امروزی «اردبیل» درآمده است. این شهر یکی از نقاط تاریخی و کهن ایران به شمار می‌رود که در منابع باستانی نیز از آن یاد شده و قدمت آن به دوران زرتشتی و پیش از اسلام بازمی‌گردد.
شهر اردبیل یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که پیشینه‌اش به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. بر اساس متون تاریخی و افسانه‌های کهن، اردبیل در دوره‌های بسیار قدیمی، از جمله در زمان اشکانیان و ساسانیان، شهری آباد و مهم به شمار می‌رفته است. برخی منابع نیز قدمت آن را به دوران زرتشتی و حتی دوره‌های پیش‌تر نسبت می‌دهند. گفته می‌شود که نام اردبیل در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، نیز آمده و این خود نشان‌دهنده قدمت تاریخی آن است.
در دوران اسلامی، اردبیل اهمیت بیشتری یافت و به ویژه در دوره حکومت صفویه نقش برجسته‌ای پیدا کرد. شیخ صفی‌الدین اردبیلی، بنیان‌گذار طریقت صفویه، در این شهر زندگی می‌کرد و خانقاه او به یکی از مراکز دینی و فرهنگی مهم تبدیل شد. خاندان صفوی از همین طریقت برخاستند و بعدها با تشکیل دولت صفوی، اردبیل به عنوان زادگاه این خاندان، اعتبار ویژه‌ای پیدا کرد.
در دوره صفوی، علاوه بر جایگاه مذهبی، اردبیل از نظر اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه یافت. کاروان‌سراها، حمام‌ها، بازارها و بناهای تاریخی متعددی در این دوره در شهر ساخته شد که برخی از آن‌ها همچنان باقی مانده‌اند. آرامگاه شیخ صفی‌الدین یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی این دوران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
در دوران قاجار و پهلوی نیز اردبیل نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه ایفا کرد و پس از انقلاب اسلامی ایران، به عنوان مرکز استان اردبیل شناخته شد. امروزه این شهر با تاریخ پربار، جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی، و مردمانی با هویت ریشه‌دار، یکی از مقاصد گردشگری مهم در شمال‌غرب ایران به شمار می‌رود.
شهر اردبیل در شمال‌غربی ایران و در دامنه کوه‌های سبلان واقع شده است. این شهر مرکز استان اردبیل به شمار می‌رود و از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای کوهستانی با آب‌وهوایی سرد و نیمه‌مرطوب قرار دارد. ارتفاع اردبیل از سطح دریا بیش از ۱۳۰۰ متر است و همین موقعیت باعث شده تا زمستان‌های سرد و برفی و تابستان‌هایی معتدل و خنک داشته باشد. نزدیکی به رشته‌کوه سبلان، که یکی از بلندترین قله‌های ایران است، به طبیعت بکر و زیبای این شهر جلوه‌ای ویژه بخشیده است.
اردبیل از شمال با شهرستان‌های مشگین‌شهر و پارس‌آباد، از غرب با خلخال، از شرق با نمین و استان گیلان، و از جنوب با استان زنجان هم‌مرز است. این شهر همچنین فاصله نزدیکی با مرز جمهوری آذربایجان دارد و از طریق گمرک بیله‌سوار به این کشور راه دارد. موقعیت مرزی و راهبردی اردبیل، آن را به یکی از نقاط مهم در مبادلات تجاری و فرهنگی شمال‌غرب کشور تبدیل کرده است.
بر اساس آخرین آمارهای رسمی، جمعیت شهر اردبیل در حدود ۵۹۰ هزار نفر است که آن را به یکی از شهرهای پرجمعیت شمال‌غرب ایران تبدیل کرده است. جمعیت این شهر در سال‌های اخیر به‌واسطه رشد طبیعی و مهاجرت از مناطق اطراف، روندی افزایشی داشته است. مردم اردبیل عمدتاً ترک‌زبان هستند و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند. در کنار زبان و فرهنگ بومی، هویت تاریخی و مذهبی نیز در بافت اجتماعی شهر بسیار پررنگ است و این ترکیب از عوامل، سیمایی منحصربه‌فرد به اردبیل داده است.
بهترین فصل سفر به اردبیل بدون تردید بهار و تابستان است. به دلیل موقعیت جغرافیایی کوهستانی و ارتفاع بالای این شهر از سطح دریا، اردبیل دارای آب‌وهوایی سرد و زمستان‌های طولانی و برفی است. بنابراین، فصل‌های گرم‌تر سال بهترین زمان برای بازدید از این منطقه به شمار می‌روند.
در بهار، به‌ویژه از اواسط اردیبهشت تا اوایل تیر، طبیعت اردبیل سرسبز و زنده می‌شود. گل‌ها و چمنزارها در دامنه‌های سبلان شکوفا می‌شوند و هوای مطبوع و خنک، شرایطی ایده‌آل برای گشت‌وگذار در دشت‌ها، آبشارها، چشمه‌های آب‌گرم و آثار تاریخی فراهم می‌کند.
در تابستان، هنگامی که بسیاری از مناطق ایران با گرمای شدید مواجه هستند، اردبیل با هوای خنک و مطبوع خود یکی از بهترین گزینه‌ها برای فرار از گرماست. ماه‌های تیر و مرداد، با اینکه گرم‌ترین ماه‌های سال هستند، اما در اردبیل هوا هنوز هم نسبتاً خنک و دلپذیر است و گردشگران می‌توانند با آرامش از جاذبه‌هایی چون دریاچه شورابیل، جنگل فندقلو، دامنه‌های سبلان و بازار تاریخی اردبیل دیدن کنند.
در مقابل، پاییز و به‌ویژه زمستان برای سفرهای تفریحی به اردبیل چندان مناسب نیستند، مگر برای علاقه‌مندان به ورزش‌های زمستانی. سرمای شدید، بارش برف و یخبندان ممکن است باعث محدودیت در رفت‌وآمد و کاهش لذت سفر شود.
مردم اردبیل از نظر دینی پیرو دین اسلام هستند و اکثریت آن‌ها به مذهب شیعه اثنی‌عشری (شیعه دوازده‌امامی) گرایش دارند. این مذهب از گذشته‌های دور تا امروز نقش مهمی در فرهنگ، سنت‌ها و آیین‌های مردم این منطقه داشته و به‌ویژه با توجه به اینکه اردبیل زادگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و خاستگاه سلسله صفویه است، مذهب شیعه در این شهر جایگاه ویژه‌ای دارد.
از نظر قومی، ساکنان اردبیل عمدتاً ترک آذربایجانی هستند. این قوم یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های قومی ایران به شمار می‌آید و در اردبیل با هویتی مشخص و ریشه‌دار زندگی می‌کنند. زبان گفتاری رایج در شهر و استان اردبیل نیز ترکی آذربایجانی است که با گویش محلی خاص این منطقه همراه است. این زبان، در کنار زبان فارسی که زبان رسمی کشور است، در تمامی جنبه‌های زندگی روزمره، روابط اجتماعی و حتی ادبیات شفاهی مردم حضور دارد.
در برخی نواحی استان، اقلیت‌هایی از قوم تالش و قوم تات نیز زندگی می‌کنند. این گروه‌ها بیشتر در مناطق مرزی و کوهستانی شرق استان به‌ویژه در نزدیکی مرزهای استان گیلان ساکن هستند و زبان و سنت‌های خاص خود را حفظ کرده‌اند. با این حال، در سطح شهر اردبیل، جمعیت عمده به ترک‌های آذری تعلق دارد که با فرهنگ غنی، زبان شیرین و اعتقادات مذهبی عمیق، بخش مهمی از هویت تاریخی و اجتماعی این منطقه را شکل داده‌اند.
غذاهای محلی اردبیل تنوع زیادی دارند و بسیاری از آن‌ها ریشه در سبک زندگی سنتی و آب‌وهوای سرد این منطقه دارند. یکی از معروف‌ترین غذاهای اردبیل، آش دوغ است که با ترکیب دوغ، سبزی‌های محلی، برنج و گاهی نخود تهیه می‌شود و طعمی ملایم و ترش دارد. این آش معمولاً در فصل‌های سرد سال بیشتر تهیه می‌شود و با طبع گرم خود، انتخاب مناسبی برای زمستان‌های اردبیل به شمار می‌آید.
یکی دیگر از غذاهای محبوب، پیچاق قیمه است که نوعی خورش با گوشت، خلال بادام، پیاز، زعفران و تخم‌مرغ است و معمولاً همراه برنج سرو می‌شود. این غذا به خاطر طعم لطیف و ظاهر متفاوتش، در مهمانی‌ها و مراسم رسمی کاربرد زیادی دارد.
کله‌جوش نیز از غذاهای سنتی و پرطرفدار این منطقه است که از کشک، پیاز، نعناع خشک و گردو تهیه می‌شود و بیشتر به عنوان یک وعده ساده و سریع در خانه‌ها پخته می‌شود. همچنین کوفته هیزمی از دیگر غذاهای خاص این استان است که با گوشت چرخ‌کرده، لپه، برنج و ادویه‌های محلی تهیه می‌شود و با نام‌های مختلفی در مناطق گوناگون اردبیل شناخته می‌شود.
علاوه بر این‌ها، دُلمه برگ مو، آش میوه، و آبگوشت شور نیز در میان غذاهای محلی اردبیل جایگاه ویژه‌ای دارند و هر کدام طعم و سبک پخت خاص خود را دارند که برگرفته از فرهنگ و طبیعت منطقه است. غذاهای محلی اردبیل علاوه بر ارزش غذایی بالا، نشان‌دهنده هویت فرهنگی و تاریخی مردم این استان نیز هستند.
